Yitirdiğimiz bir Değer: Ümit Ünlüata

 

12 Ağustos 2006'da 61 yaşında yitirdiğimiz Profesör Ümit Ünlüata, kurucularından olduğu, öğretim üyesi ve Müdürü olarak pek çok verimli yılını verdiği, ancak son yıllarda uzak kaldığı ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Erdemli Kampüsü yakınındaki çamlık, rüzgarlı bir tepeden şimdi huzurla Akdeniz'e bakmaktadır.

 

Akdeniz, Karadeniz ve Hazar Denizi'nde ulusal ve uluslararası oşinografik araştırmaları başlatan, deniz bilimleri'nin ülkemizde gelişmesini,  sağlam temellerle yerleşmesini sağlayan Prof. Ünlüata, 1964'te gittiği ABD'de Massachusetts Institute of Technology, MIT'de üniversite eğitimi ile doktorasını bitirmiş, 1973'te University of Florida kadrosunda genç, donanımlı bir öğretim üyesi olarak yer almış, 1977'de katıldığı ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü'nün uzun yıllarca  Müdürlüğünü yapmış, TÜBİTAK Yer, Deniz, Atmosfer ve Çevre Araştırmaları Grubu ve Okyanus Araştırmaları Bilimsel Komitesi SCOR üyesi olarak görev almış,  1998'den başlayarak ülkemizin de temsil edildiği, UNESCO'ya bağlı Hükümetlerarası Oşinografi Komisyonu (IOC) Okyanus Bilimleri Bölümü'nün başında, son gününe kadar başarılı hizmetler vermiştir.

 

Enstitü'nün faaliyete geçtiği yıllarda, bölgemizdeki oşinografik araştırmalar yetersiz düzeyde bulunmaktaydı. Oşinografinin dünyada da oldukça yeni bir bilim dalı olması, devlet desteği gerektiren pahalı açık deniz araştırmalarının öncelikle Akdeniz'in batısında ve yabancı gemilerce yapılagelmesine neden olmuştu. Doğu Akdeniz ve Karadeniz'de ise klasik araştırmaların sayısı oranında, bilinenler çok azdı.

 

1970’lerin sonlarında Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nin öngörüsüyle Deniz Bilimleri Enstitüsü kurulmuş, insan altyapısı, laboratuvarları ve R/V BİLİM araştırma gemimizin de katkısıyla 1980’li yıllarda planlı deniz bilimleri araştırmaları başlatılmış, yeterince tanınmayan 'üç yanımızı çeviren' denizlerimizle Türk Boğazlar Sisteminin ilk kez yoğun şekilde araştırılması gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmaların aşamalarını önceki yıllarda oluşturulan 'Oşinografik Hidrografik Araştırmalar Ana Planı', 'Ulusal Deniz Ölçüm ve İzleme Programı', 'Deniz Araştırma Programı' gibi ulusal programlarda ve gerçekleştirilen sayısız araştırma projesi raporları ve yayınlarımızda bulmak olanaklıdır ve hepsi Prof. Ünlüata'nın emeklerini taşımıştır.

 

Daha da önemlisi, Doğu Akdeniz'deki araştırmalarda ülkemiz uluslararası alanda öncülük etmiştir. Bölgemizdeki Oşinografi Enstitüleri ile birlikte ortak çalışması sonucunda önemli bir iz bırakan 'Doğu Akdeniz'in Fiziksel Oşinografisi' (POEM) programı, Karadeniz'de SSCB'nin son döneminde başlatılarak sürdürülen (ComsBlack, NATO projeler dizisi) ve son olarak Hazar Denizi (NATO) araştırma programlarında ulaştığımız, bölgemizde oşinografinin bugünkü bilimsel temelini sağlayan çalışmalar en çok Ümit Ünlüata'nın çabaları ile oluşturulmuş, ve bugün de bizlerin artan çabalarımızla yoğun bir şekilde sürdürülmektedir. Bu çabalarını gözönüne alan Akdeniz Üniversiteler Topluluğu 1994'te kendisine 'Akdeniz Ödülü' vermiştir.

 

Prof. Ünlüata'nın önemli katkılarının anısına, 2007 Nisan ayında İstanbul'da yapılacak olan Akdeniz Bilimsel Araştırmaları Uluslararası Komitesi (CIESM) 38'inci Uluslararası Kongresi'nde 'Akdeniz ve Karadeniz Sisteminin Çevresel Değişime Duyarlılığı ve Ortak Tepkisi' başlıklı özel bir oturum düzenlenmiştir. Ülkemizde ilk kez 1978 yılında Antalya'da yapılan kongrenin bağlı olduğu CIESM'in Fiziksel Oşinografi komitesinin başkanlığını 1988-1992 yılları arasında Ümit Ünlüata yürütmüştür.  

 

Prof. Ünlüata'nın erken kaybı bizlere ülkemizde deniz bilimlerinin yerleşmesi gereken değerlerini ve altyapısını anımsatmakta ve önemli görevler yüklemektedir. Ülkemizde eksikliği duyulan deniz bilimleri politikası konusunda çeşitli düşünceler ortaya sürülmüştür ve gerçekten de bugün gelinen noktada ülke ekonomisinin gelişmesine paralel olarak insan ve doğa odaklı, güçlü ve inançlı bir bilim politikasının oluşması gerekmektedir. Gerçekte halkımızın malı olan, büyük emeklerle oluşmuş kapasite ve kurumların geleceğe maledilmesi biz bilimcilerin arzusu ve görevidir. Bu konudaki düşüncelerimizi ilerideki yazılarımızda kamuyla paylaşmak isteriz.

 

Emin Özsoy

www.ims.metu.edu.tr